Swastyka i dziecko i Czarny ląd - Warszawa Wandy Melcer. Doświadczenie cielesne kobiety
Trzeba zapamiętać ból, który jest uznany za nieważny. Nieważny jest ból, bo same położnice mówią, że jest nieważny, ponieważ te cierpienia fizyczna się zapomina natychmiast, nieważny jest też ten ból, dlatego że ważny jest np. ból na wojnie. Gdyby to był opis bólu żołnierza na wojnie, to byłby ważny.
Wykład prof. Marii Janion dotyczy pisarki i reportażystki okresu międzywojennego Wandy Melcer. Skupia się na dwóch jej książkach: powieści Swastyka i dziecko (1934) oraz reportażom z tomu Czarny ląd Warszawa (1936).
Janion analizuje recepcję powieści, która została przez krytykę przyjęta zdecydowanie negatywnie. Zarzucano jej trywialny fizjologizm, pustkę, niczym nieuzasadnioną drastyczność. Badaczka uważa jednak, że cenna w tej powieści jest odwaga zapamiętania bólu „produkcji człowieka”. Panuje powszechne przeświadczenie, że kobieta po porodzie zapomina o bólu i nie uwzględniano tego w literaturze. Ból żołnierza na polu bitwy zawsze był uważany za ważny, atrakcyjny dla literatury, ale ból rodzącej kobiety – nie.
Opowieść Melcer o ciąży Janion określa jako narrację empatyczną. Autorka często używa formy bezosobowej, co jest związane z ubezwłasnowolnieniem kobiety w ciąży, a zwłaszcza podczas porodu, kiedy to jej ciało często jest traktowane bezosobowo. Maria Janion zwraca uwagę na abiektalność ciąży w powieści Melcer, zwierzęcość tego doświadczenia. Szczegółowo opisuje dwie figury: kalekiego prosięcia z ogrodu botanicznego oraz nieszczęśliwego stworzenia spotkanego na jarmarku, które są strasznymi melancholijnymi figurami ciąży. W przeplataniu rozmów o ciąży rozmowami o kulturze Janion dostrzega próbę wprowadzenia sokratycznej formy i sfery symbolicznej do porodu. Uważa, że to ciekawy pomysł.
W cyklu reportaży o żydowskiej Warszawie Wanda Melcer opisuje okropności tej części miasta. Aby zdobyć materiał, zastosowała według Janion obserwację uczestniczącą. W książce zawarte są gotyckie w interpretacji badaczki opisy m.in. obrzezania, rytualnego uboju zwierząt, przygotowania zwłok do pogrzebu. Według Melcer ten obszar nędzy należy zniwelować, ponieważ wszystko jest tu ciemnotą i zabobonem. Jej postulatem jest bezwzględna asymilacja Żydów, co zastanawia Marię Janion, bo Wanda Melcer wielokrotnie deklaruje się jako filosemitka. Wykładowczyni przywołuje oświeceniowe poglądy Niemcewicza i Woltera, które brzmią zupełnie podobnie.