Widzenie przemocy. O pochodzeniu szczególnego okrucieństwa w sztuce Tytus Andronikus Williama Szekspira
Te aluzje surrealistyczne są aluzjami do absurdalnego humoru, do czarnego humoru, do czegoś co jest przecież spotęgowaniem rzeczywistości, […] ujawnieniem rzeczywistości jako złowrogiej groteski. […] Podejrzenie, że Tytus Andronikus nie jest sztuką na serio, jest podejrzeniem skierowanym przeciwko estetyce, która nie jest dostatecznie tutaj zrozumiana.
Wykład Marii Janion dotyczy sztuki Williama Szekspira Tytus Andronikus oraz jej amerykańskiej adaptacji filmowej z 1999 w reżyserii Julie Taymor. Reżyserka filmu stawia według Janion pytania o naturę sprawiedliwości, zemsty, przemocy, rasizmu oraz o wartość ludzkiego życia.
Wykładowczyni analizuje historię recepcji tej sztuki w Polsce, próbując odpowiedzieć na pytanie, dlaczego była ona tak negatywnie oceniana (m.in. przez Kraszewskiego). Sądzi, że przyczynił się do tego sposób przedstawienia tematu przez Szekspira, stosującego groteskę, absurdalny humor oraz swoisty surrealizm, który mógł być niezrozumiały. Ważnym zdaniem badaczki problemem estetycznym tego dramatu jest frenezja. Za Kraszewskim Janion powtarza pytanie: dlaczego Szekspir przesadzał w okropnościach. O ile według Kraszewskiego dramatopisarz chciał pokazać „niedorzeczności podobnych dziwactw”, Janion sądzi, że mamy tu do czynienia z pastiszem.
Krąg myśli, w którym porusza się Szekspir, wykładowczyni odczytuje za pomocą tez Rene Girarda z prac Sacrum i przemoc (1972) oraz Kozioł ofiarny (1982), które pokazują błędne koło rzezi, zemsty i odwetu, łańcuch zbrodni, który nie daje się przerwać. Janion odwołuje się też do książki Judith N. Shklar Zwyczajne przywary (Ordinary vices, 1984), której autorka zauważa, jak niewielu myślicieli postawiło okrucieństwo na pierwszym miejscu w hierarchii zła, jakiego dopuszcza się człowiek. Tymi wyjątkami są Montaigne oraz Monteskiusz. Religia czy polityka powszechnie dopuszczają okrucieństwo.
Janion charakteryzuje szekspirowską koncepcję przemocy, umieszczając ją w kontekście religijnym, politycznym i kulturowym. Zwraca uwagę na moment, kiedy Tytus Andronicus próbuje przerwać łańcuch przemocy, ale to się oczywiście nie udaje.