Śmierć samobójcza: rewolta i poznanie
…] niezależnie nawet od teorii społecznych uwarunkowań, czy niezależnie od tej teorii Krzyżanowskiego, że epoki się zmieniają, raz to jest epoka rozumu, raz to jest epoka uczucia […], to, co powinno być naszym zadaniem poznawczym, to jest analiza tego, co ta literatura nam przekazuje, […] bez przyjętych uprzednio założeń.
Tematem wykładu jest motyw samobójstwa w literaturze romantycznej. Prof. Maria Janion podkreśla, że postrzeganie samobójstwa jako ucieczki jest stanowczo niewystarczające. Cierpienia młodego Wertera, Nowa Heloiza czy romantycy francuscy dowodzą, jak złożone jest to zjawisko i jego motywacja. Według badaczki romantyzm wprowadza nową ideę egzystencji, a co za tym idzie, nową koncepcję samobójstwa.
Maria Janion przypomina, jak ważną rolę odegrał u romantyków Hamlet, który ujawnił, że tragizm jest w samym człowieku, wynika z wewnętrznego bytu jednostki. Podkreśla wpływ Cierpień młodego Wertera na nowożytną filozofię samobójstwa i skomplikowane motywy tytułowego bohatera: dotychczas nie rozstrzygnięto, czy zabił się z powodu nieszczęśliwej miłości, czy poczucia obcości wobec świata. Georg Christoph Lichtenberg (Mowa samobójcy) porównuje chwilę samobójstwa do uchylenia zasłony stoi przed zasłoną niewiadomego, co jest aktem wielkiej odwagi, a nie tchórzostwa. U Heinricha von Kleista Janion widzi motyw rozkoszy śmierci – to w śmierci można będzie odnaleźć szczęście osiągnięcia absolutu. Z kolei w Lesławie Romana Zmorskiego (1870) samobójstwo to rewolta, dziki bunt.
Janion stanowczo podkreśla, że zadaniem badacza idei jest uchwycić postać i jej motywacje w kontekście sytuacji i strukturze tekstu, niedopuszczalne jest natomiast moralizowanie – np. przypisywanie romantykom chorobliwego zainteresowania śmiercią.