Zygmunt Freud, Fragment analizy pewnej histerii ; przypadek Dory
[Dora] znalazła się w pułapce utkanej z kłamstw i zdrad [...]. [...] trzeba [...] Freuda widzieć jako człowieka, który nie przyczynił się [...] do rozwikłania tych wszystkich traumatyzmów rodzinnych. Był [...] daleki od niesienia pomocy Dorze. Zadaje nawet w pewnym momencie pytanie: czego ona ode mnie oczekiwała, czego chciała. Chciał ją przekonać do roli takiego baranka ofiarnego [...]. [...] ktoś napisał, że opuszczając Freuda dziewczyna oszczędziła sobie dalszych traumatyzmów, ale [...] również oszczędziła psychoanalizę, bo być może ta psychoanaliza by się jeszcze bardziej skompromitowała.
Wykład dotyczy słynnego analizowanego przez Freuda przypadku Dory (Idy Bauman). Janion szczegółowo opisuje historię Dory, sposób prowadzenia analizy, diagnozę (histeria) i zalecenia Freuda. Psychoanalityk uważał, że Dora pożąda swojego uwodziciela/substytutu ojca, a jej problemem są stłumione uczucie kazirodcze. Janion zwraca uwagę, że pacjentka nie przyjmuje tych objaśnień i rezygnuje z terapii.
Freud według Janion projektował na pacjentkę swoje życzenia i pragnienia. Dora jest dla niego fantazmatem poszukiwania rozkoszy, poszukiwania seksualności. Jest tym wszystkim, co wyparte z Freuda.
Maria Janion omawia wybrane pozycje z ogromnej literatury przedmiotu. Podkreśla, że dopiero od połowy XX wieku pojawiają się próby zrewidowania interpretacji Freuda. Eric Erikson (Reality and Actuality, 1962) ostro skrytykował postępowanie analityka w stosunku do Dory jako brutalne, nierozumiejące i nieadekwatne. Janion omawia też wnioski Patricka Mahony’ego (Freud’s Dora: A Psychoanalytic, Historical, and Textual Study, 1996).
Janion podkreśla, że podczas seansów analitycznych Freud zachowywał się oskarżycielsko. Sugerował Dorze, żeby uległa swemu uwodzicielowi, identyfikował się z Hansem, którego rozgrzeszał. Umieścił swoja pacjentkę w fantazmacie zdominowanym przez mężczyzn i w związku z tym nie mógł jej pomóc. Klęskę terapii przypisywał temu, że zapomniał o przeniesieniu kobiecym i nie wziął pod uwagę homoseksualnych skłonności Dory. Tymczasem według Janion dużo poważniejszą sprawą było to, że w analizie tego rodzinnego dramatu i problemów swojej pacjentki nie uwzględnił w najmniejszym stopniu roli matki. Nie wziął też pod uwagę kontekstów żydowskich. Tymczasem lektura książki Hannah S. Decker Freud, Dora, and Vienna 1900 (1992) pokazuje, że na przykład sen Dory o pożarze mógł być wyrazem lęku przed prześladowaniem, jakiego doświadczali Żydzi w Europie Środkowej, których domy i sklepy padały ofiarą podpaleń, o czym Dora musiała wiedzieć.
Janion analizuje patriarchalizm Freuda. Podkreśla, jak ważna dla analityka była mizoginiczna filozofia Ottona Weiningera. W liście do narzeczonej Freud zauważał, że prowadzenie domu i wychowywanie dzieci całkowicie pochłania czas kobiet, uniemożliwiając im pracę i polemizował z poglądami Johna Stuarta Milla na temat pracy zarobkowej kobiet.