Fantazmat niebezpiecznej femme fatale
Skąd się wziął ten wamp? [...] Rita Hayworth w tym słynnym filmie Dama z Szanghaju, taka rzeczywiście kobieta zbrodnicza, bezwzględna. Niektórzy sądzili, że to jednak jest związane z takim [...] purytańskim równaniem.
Wykład poświęcony jest fantazmatowi kobiety fatalnej w literaturze i kulturze. Prof. Maria Janion uważa, że mamy tu do czynienia z fantazmatem, który czerpie swą siłę z bardzo silnego pod koniec XIX wieku mizoginizmu. Fantazmatem, który bardzo mocno wpłynął na dalszy rozwój kultury, a także na same kobiety, które chętnie przyjmowały taką rolę, zwłaszcza w okresie dekadentyzmu. Związek mizoginizmu z mitem femme fatale jest dla Marii Janion kwestią zasadniczą. Jednocześnie badaczka podkreśla, że nie można mówić o zafałszowaniu „prawdziwego” obrazu kobiety, bo fantazmatu nie można traktować w kategoriach prawdy lub fałszu, można tylko wskazać jego uwarunkowania.
W kształtowaniu mitu kobiety fatalnej Maria Janion dostrzega także pewną tendencję estetyczną zmierzającą do ujawnienia nowego ideału piękna: piękna fatalnego opiewanego przez Baudelaire’a. Ta fatalność często jest przypisana prawdziwej namiętności miłosnej, widzianej jako przeznaczenie, i zazwyczaj prowadzi do katastrofy. Ale jednocześnie potęga tego przeznaczenia jest nie do przezwyciężenia.
Maria Janion odwołuje się do książki Mario Praza Zmysły, śmierć i diabeł w literaturze romantycznej (1966), który omawia literackie oraz mitologiczne przedstawienia femme fatale, wyrażając jednocześnie przekonanie, że rzeczywistość również dostarcza przykładów despotycznej i okrutnej kobiecości.
Wykładowczyni zastanawia się także nad relacją między fantazmatem kobiety fatalnej a postrzeganiem kobiety jako wampa w filmie, zwłaszcza hollywoodzkim.