Jak opowiedzieć carską Rosję? Rosyjska arka w reżyserii Aleksandra Sokurowa.
Zaczyna się ten opis podróży po Rosji od jakiegoś ujawnienia straszliwego brzemienia grozy, które ciąży na Cuistinie. [...] Mit przyjścia na świat, w jaki obleka swoje narodziny de Cuistine, to mit katastrofy. [...] Niektórzy uważają, że [...] takim tonem panującym w Listach z Rosji [...] jest właśnie ton masochistyczny.
Wykład prof. Janion stanowi wstęp do dyskusji na temat filmu Aleksandra Sokurowa Rosyjska arka z 2002 roku. Badaczka prezentuje postać Astolphe’a de Custine’a i jego Listy z Rosji (1839). Omawia rolę Rewolucji Francuskiej i homoseksualnego skandalu w życiu autora, który wskutek tego stał się „wiecznym tułaczem”, skazanym na historyczną i społeczną bezdomność.
Podróż do Rosji w 1839 roku stała się jednocześnie wyzwoleniem i wygnaniem. Maria Janion zauważa, że jego widzenie Rosji było bezlitosne, tezy często sprzeczne, opisy nie do końca konsekwentne. De Custine pokazuje tylko Rosję reakcyjno-imperialną, pomija obecne w niej wówczas nurty liberalne i rewolucyjne.
Maria Janion analizuje odwieczny problem granicy między Europa a Rosją. De Custine nie wyznacza jej precyzyjnie. Janion przywołuje pogląd Alaina Besançona, twierdzącego, że trzeba ostrzegać Europę przed Rosją. Powiększenie Europy o Rosję uwikłałoby nas w nierozwiązywalny problem granic, bowiem Rosja, która powstała jako imperium, nie ma wyznaczonych granic etnicznych.
Janion podkreśla, że istota Rosji jest określana jako lustrzane przeciwstawienie Europy. Dekonstrukcją tych lustrzanych odbić i pojęcia duszy rosyjskiej zajmuje się Wiktor Jerofiejew w Encyklopedii duszy rosyjskiej. Kwestionuje on zasadę lustrzanego odbicia za pomocą formy fragmentarycznej.
Dla Marii Janion jest niezwykle istotne podjęcie próby stworzenia jakiejś nowej myśli polskiej o Rosji, która musiałaby wyjść od krytyki tych binarnych opozycji, od dekonstrukcji tych lustrzanych przeciwstawień, od zdania sobie sprawy z tego, że są to lustrzane odbicia. Może wówczas udałoby się swobodniej pomyśleć o tej skamieniałej, rzekomo wiecznej granicy między Europą a Rosją. Nasza dotychczasowa narracja dotyczy imperializmu rosyjskiego i jest ukształtowana przez romantyczne stereotypy oraz rok 1920.
Nagranie urywa się w trakcie dyskusji bez wyraźnego zakończenia.