Niesamowita Słowiańszczyzna, słowiański obrządek i frenezja klęski
W powieści Krasińskiego łączą się gotycyzm, frenezja i niesłychana postać Masława
Wykład poświęcony postaci Masława, księcia mazowieckiego, jako bohatera powiastki gotyckiej Zygmunta Krasińskiego Mściwy karzeł i Masław książę mazowiecki. Powieść narodowa (powst. 1822/1823, druk 1830) oraz powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego Masław. Powieść z XI wieku (1877).
Według Marii Janion Krasiński w przedziwny sposób połączył Masława z Elżbietą Batory, słynną węgierską wampirzycą, której historię oraz źródła, z jakich czerpał poeta, omawia. Krasiński „unaradawia” tę opowieść, posługując się wizją okrutnej, niejasnej, przerażającej Słowiańszczyzny oraz gotycką i frenetyczną stylizacją jako znakiem tej niesamowitości. Maria Janion podkreśla, że to Monika Rudaś-Grodzka nowatorsko odkryła związek między frenezją jako pewnym stylem romantycznego nadmiaru oraz freudowskim pojęciem tego, co niesamowite: das Unheimliche, przy czym w przypadku Kraszewskiego i Krasińskiego jest to frenezja słowiańska. Kraszewski również był przekonany o „ciemnym” charakterze dawnej Słowiańszczyzny.
Według Marii Janion w historii Masława jako przywódcy buntu ludowego mamy do czynienia z dwoma zatarciami; jedno dotyczy pogaństwa, drugie – panowania na ziemiach polskich obrządku słowiańskiego (cyrylo-metodiańskiego). Można postawić tezę, że Masław podniósł bunt nie w imię pogaństwa, tylko w imię chrześcijaństwa obrządku słowiańskiego. Janion powołuje się tu na pracę Franka Kmietowicza Kiedy Kraków był trzecim Rzymem. Badacz uważał, że średniowieczni kronikarze dokonali świadomego przemilczenia niewygodnych faktów, m.in. tego, że chrystianizacja Polski mogła się dokonać przed 966, przed chrztem Mieszka I. Janion przywołuje okoliczności, mogące świadczyć o obecności obrządku słowiańskiego na ziemiach polskich. Walka o chrystianizację Słowiańszczyzny z właściwego ośrodka była przede wszystkim toczona przez kler niemiecki, który obrządek słowiański uznawał za barbarzyński.
W Masławie. Powieści z XI wieku Kraszewski przekłada wielki romantyzm na popularną powieść historyczną. Znajdujemy u niego klisze z utworów romantycznych (z Nie-Boskiej komedii, Konrada Wallenroda, Balladyny). Maria Janion omawia sceny frenezji w Masławie, pokazując, że frenezja u Kraszewskiego jest zaczerpnięta z romantyzmu, to frenezja klęski.