Antygona. Między prawem Matki a prawem Ojca
Antygona jest kobietą. Jaka jest pozycja Antygony w tej dziwnej i strasznej rodzinie, z której pochodzi, dlaczego żywi ona tak namiętną pasję dla brata, którego koniecznie chce pogrzebać, taką pasję, że niektórzy twierdzili, iż łączy ich związek kazirodczy?
Wykład poświęcony jest motywie Antygony w literaturze i kulturze. Według Marii Janion podstawową kwestią w Antygonie Sofoklesa są związki rodzinne oraz ustalenie, w imię jakiego prawa występuje bohaterka, grzebiąc brata.
Maria Janion obszernie omawia poglądy Luce Irigaray, która widzi u Sofoklesa ślad społeczeństwa matrylinearnego oraz podkreśla wagę więzów krwi. Badaczka odwołuje się także do tez Ernsta Blocha, który wcześniej przedstawił podobne stanowisko (Über Beziehungen des Mutterrechts znm Naturrecht, w: Sinn und Form, 1954), nawiązując do poglądów Johanna Jakoba Bachofena poszukującego pozostałości prawa matczynego w micie. Zdaniem Blocha, tragedia Sofoklesa nie została zbudowana jako konflikt obowiązków w ramach tego samego prawa; tu chodzi o konflikt dwu praw. Kluczem do Antygony jest to, że reprezentuje ona wartości prawa naturalnego, których podstawą jest równość dzieci wobec matki i miłosierdzie; świat matki to wolność, ochrona wszystkiego, co zrodzone, azyl. Być może w micie o Antygonie pokazuje się nastawanie, patriarchalnego nowego porządku.
Janion starannie rozważa fragment, w którym Antygona przedstawia swą motywację: musi pochować brata mimo zakazu, gdyż jej rodzice nie żyją, więc nie będzie mieć więcej braci. Dla dzieci lub męża nie zrobiłaby tego. Najistotniejsze w wypowiedzi Antygony jest stwierdzenie: mój brat jest moim bratem, mój brat jest niezastępowalny. Przedstawiając swą rozpacz jako rozpacz Niobe, Antygona stawia się po stronie śmierci.
Zwraca się uwagę na fakt, że Antygona jest wykluczona z ateńskiej demokracji. Staje się ona emblematem kobiety oddalonej od wspólnoty politycznej. Maria Janion podkreśla dwoistość braci, z których jeden był bohaterem, drugi – zdrajcą, co miało duże znaczenie dla powojennej interpretacji Antygony z punktu widzenia losów pokolenia AK.