Dziewczęta z Nowolipek Poli Gojawiczyńskiej. Między fatalnością ludzkiej egzystencji a kobiecą seksualnością
Nieraz będziemy się stykać z tym, w jakim stopniu będą się zderzały te języki lektury uniwersalistycznej i lektury feministycznej w takim ujęciu bardzo, powiedziałabym, ostatecznym. [...] Ze zderzenia tych języków mogą wynikać dosyć istotne też ujęcia, ale być może właśnie trzeba zaczynać od zderzenia tych języków [...].
Wykład poświęcony jest powieści Dziewczęta z Nowolipek Poli Gojawiczyńskiej z 1935 roku. Prof. Maria Janion zastanawia się w nim nad relacją między uniwersalistyczną a feministyczną, skupioną na kwestii kobiecej seksualności, lekturą utworu.
Omawiając reakcje krytyków na twórczość Gojawiczyńskiej, Janion przywołuje dwa typowo uniwersalistyczne artykuły z dwudziestolecia międzywojennego. Kazimierz Wyka dostrzega u pisarki niepokój szukania i stawiania pytań metafizycznych, niereligijną religijność, pewną aurę tekstów Stanisława Brzozowskiego oraz Mauriaca (Janion dodaje tu też Conrada). Natomiast związana ze środowiskiem Lasek Teresa Landy podkreśla, że twórczości Gojawiczyńskiej nie można zaliczyć do literatury proletariackiej czy społecznikowskiej. Pesymizm Dziewcząt z Nowolipek ma według niej źródło, które leży poza sferą czysto społeczną. Janion przytacza opinie Wyki i Landy, zderzając ich uniwersalistyczny język z perspektywą feministyczną.
Dla Janion ważne jest w kontekście Gojawiczyńskiej pytanie o fatalizm losu. Zwraca uwagę na groteskowy motyw zniszczenia przez kalekę kwiatów w pięknym, zakazanym ogrodzie. Widzi w tym z jednej strony metaforę losu, jaki czeka bohaterki, których przeznaczeniem jest klęska, z drugiej zaś reprezentację męskiego pożądania (same dziewczęta wpuszczają kalekę do ogrodu swoich marzeń a on wszystko niszczy) i jego destrukcyjnej roli w życiu dziewcząt.